Op gezette tijden komt er beweging in de fabriek. Die tijden zijn nauwkeurig bepaald en in een dienstregeling vastgelegd. Heel even zit je op stoel of bank als in een schommelend bootje. Ik zou makkelijk een tijdschema op kunnen hangen. In 24 uur zou zo'n schema klaar zijn. Ik hoef daarvoor slechts uit het raam te kijken en te noteren welke trams op welk uur exact de fabriek laten dansen. Maar daarvoor ontbreekt me de archiverende dwang.

De trillingen zijn indirect aan de SS te danken. Zij vernietigden de bruggen over de Spree, die hier het noordelijke deel van Berlijn met het zuidelijke verbinden. Ik geloof niet dat de vernietiging uit strategische motieven tot stand kwam. De opmars van de Russen geschiedde in oost-westelijke richting. Na de oorlog werd een nieuwe brug door DDR-vernuftelingen gebouwd. Daarbij is een klein foutje gemaakt, waardoor de fabriek met de brug meetrilt.

De val van de muur in 1989 was de laatste historische gebeurtenis die ik me kan herinneren. Het voorval zelf droeg al de kenmerken van de huidige vermediaseerde geschiedschrijving in zich, maar wat daar 'viel' had zijn oorsprong in de oktoberrevolutie van 1917. Die markeerde ook een overgang naar een ander tijdperk. Voor mij heeft het nieuwe tijdperk vooral logistieke gevolgen: Er is geen muur, Treptow grenst aan Kreuzberg, en de weg erheen kan ik gewoon fietsen.

de rest van dit verhaal staat in de afgrond